Kadın üreme sistemi iç ve dış olmak üzere iki gruba ayrılarak incelenir.

İÇ ÜREME ORGANLARI

Kadın iç üreme organları ovarium, tuba uterina, uterus ve vajinadan oluşur.

Ovarium (Yumurtalık)

Ovariumlar, karın boşluğunda fossa ovarica denen çukurlara yerleşmiş uterusun her iki tarafında tuba uterinaların fimbrial uçlarına yakın halde bulunan badem görünümünde iki çift organdır.

Erkek üreme organlarından testisin karşılığıdır.

Erişkin bir kadında yaklaşık 4-8 gram ağırlığında, 2-3 cm uzunluğunda ve genişliğindedir.

Ovarium dıştan tek katlı kübik epitel (germinal epitel) ile çevrilidir.

Ovarium içte medulla ve dışta korteks olmak üzere iki tabakadan oluşmaktadır.

Medulla: Bağ dokusu, düz kas demetleri, sinir, kan ve lenf damarlarının yer aldığı kısımdır.

Korteks: Farklı gelişim aşamalarında bulunan foliküllerin yer aldığı kısımdır.

Ovariumların Görevleri :

• Östrojen ve progesteron salgılamak
• Ovulasyonu gerçekleştirmek

Tuba Uterina (Salpinks,Fallop Tüpü)

Tuba uterina'lar ortalama 10-12 cm uzunluğunda 0.7-1 cm kalınlığında uterus ve ovariumlar arasında bulunan tüp biçiminde bir yapılardır. Her tuba uterina 4 kısımda incelenir.

Uterus (Rahim)

Uterus mesanenin arkasında ve rektumun önünde olacak şekilde yerleşmiş armut benzeri bir organdır. Yaklaşık 7-9 cm cm uzunluğunda, 3.5 cm genişliğine ve 2.5 cm kalınlığındadır. Gebelikte büyür ve genişler, doğum sonrası normal hale geri döner. Alt bölümü vajinayla birleşir.

Uterus corpusunun internal os düzeyinde serviks üzerine eğilmesine antefleksiyon adı verilir. Corpus ve serviksin vajen ön duvarı üzerine eğilmesine ise anteversiyon adı verilir. Kadınların %70'lik kısmında anteversiyofleksiyo konumundadır. Uterus ve serviksin vajen arka duvarı üzerine doğru eğilmesine ise retroversiyon denir. Uterus korpusunun geriye doğru eğik olmasına retrofleksiyon adı verilir. Uterus ve serviksin vajen arka duvarı üzerine doğru eğilmesine ise retroversiyon denir. Kadınların yaklaşık %30’unda uterus retrovert konumdadır. Bazı ender durumlarda uterus yanlara doğru da bükülebilir.

Uterus 4 kısımda incelenir.

Fundus: Uterusun üst kısmıdır. Kubbe şeklindedir üzeri periton ile kaplıdır.

Corpus: Uterusun yaklaşık 2/3 lük üst bölümünü oluşturan gövde kısmıdır. İsthmusa doğru daralır. Corpusun içindeki 3 köşeli boşluğa cavum uteri denir.

İsthmus: Corpus ve cervix arasında kalan dar kısımdır.

Cervix (Serviks, Rahim ağzı) :İsthmustan vajinaya kadar olan en alt kısımdır. Uzunluğu yaklaşık 2.5 - 3 cm'dir. Serviksin ortasında vajina ve cavum uteri'yi birleştiren bir boşluk vardır, serviksin uterusa bağlanan kısmına internal servikal os vajinaya bağlanan kısmına ise eksternal vajinal os denir. Eksternal os doğum yapmışlarda yatay bir çizgi halindedir, doğum yapmamışlarda ise yuvarlaktır.

Servikal kanalda mukus salgılayan noboth glandları bulunur. Bezlerin salgıladığı mukus kokusuz ve alkalendir. Bu mukus bir tıkaç oluşturarak cavum uteriye mikroorganizma geçişini engeller. Mukus salgılayan bezlerin ağzı mukus toplanması sonucu kapanırsa Naboth kistleri oluşur. Servikal kanal mukozası endometrium gibi siklik değişikliklere uğramaz ve menstruasyonda dökülmez; ancak, servikal mukusun miktarı ve özellikleri hormonal etki ile değişir. Gebeliğin sonunda relaksin hormonunun etkisi ile serviks yumuşar ve doğuma hazırlanır.

Uterus içten dışa doğru 3 tabakadan oluşur.

Endometrium: Uterusun en iç tabakasını kaplayan tek katlı tüylü silindirik epitelden oluşan mukozal bir tabakadır. Fonksiyonel ve bazal olmak üzere 2 kısımda incelenir. Fonksiyonel tabaka siklik değişikliklerden etkilenen ve yenilenen tabakadır. Soyularak menstruasyon şeklinde dökülür. Bazal tabaka siklik değişikliklerden etkilenmez ve soyulmaz, fonksiyonel tabakayı hazırlar.

Myometrium: Uterusun düz kaslardan oluşan ortaki kalın kısmıdır. Stratum subvasculare, stratum vasculare, stratum supravasculare olmak üzere 3 kısımda incelenir. Tabakaların sırasıyla sıkıştırıcı güç, motor güç ve steroidlere duyarlı kısım olarak görevleri vardır. Kas lifleri, gebelikte uterusun açılarak büyümesini sağlar doğumda ise fetüsü dışarıya atar. Kas demetlerinin arasından uterusun kan damarları geçer. Kan damarlarını çevreleyen kas lifleri kontrakte olarak damar ağızlarını sıkıştırır ve böylece doğum sonrası kan kaybı kontrol edilir.

Perimetrium: Uterusun dış tabakasıdır. Fundusun tamamını corpusun bir bir kısmını örter. Kaygandır ve uterusun hareketliliğini kolaylaştırır.

Uterusun Görevleri :

• Spermlerin serviksten tuba uterinaya geçişini sağlamak
• Döllenmiş yumurtanın yerleşmesi için uygun ortamı hazırlamak
• Embriyoyu/fetüsü korumak
• Doğum eyleminde fetüs ve plasentanın atılmasını sağlamak
• Adet kanamasını oluşturmak

İçten Dışa Doğru Uterus Katları:

Vajina

Vajina: Serviksten vajinal açıklığa kadar uzanan esneme özelliği yüksek, 7-10 cm uzunluğunda bir kanaldır. Vajina uterus ile dış üreme sistemi arasında bir geçit oluşturur.

Vajinanın üst bölümü serviksi dıştan halka şeklinde sarar.Serviksin vajina içinde kalan bölümüne portio adı verilir. Portio ile vajina duvarları arasında girintiler oluşur. Forniks adı verilen girintiler anterior (ön), posterior (arka) ve lateralis (yanlar) olmak üzere 4 adettir.

Ön ve arka duvarların iç yüzünde yatay mukoza plakaları vardır. Bunlara rugae denir. Vajinanın doğum sırasında esnemesini sağlar.

Vajinal mukoza progesteron ve östrojene duyarlıdır. Östrojen hormonu glikojen yüklü çok katlı yassı yassı epitellerin kalınlaşmasını sağlarken progesteron hormonu hücrelerin vajinaya dökülmesini sağlar. Çok katlı yassı epiteller vajinada doderlein basilleri ile etkileşerek laktik asit oluştururlar. Bu nedenle vajinal pH asidiktir ayrıca bu sayede vajinal enfeksiyonlardan korunulur.

Mukozal kaplı vajinada salgı bezi yoktur. Serviks ve çevre dokularda yer alan bezlerin salgılarıyla vajenin nemli kalması sağlanır.

DIŞ ÜREME ORGANLARI

Kadın dış üreme organları mons pubis, labia majör, labia minör, klitoris, vestibulum vajina, bulbus vesitibuli, bartolin bezleri, hymen ve paraüretral bezlerden oluşur. Hepsine birden vulva adı verilir.

Mons Pubis

Pubis kemiği üzerindeki yağ dokusudur. Puberteden itibaren kıllarla örtülüdür. Kıllar altta labia majöre doğru yayılır.

Labia Majör ( Büyük dudaklar)

Vulvanın iki yanında mons pubisten aşağıya doğru uzanan ve perinede sonlanan deri kıvrımlarıdır. Yağ, bağ ve kas dokusundan oluşur. Ter bezleri, yağ bezleri, damar ve sinir bakımından zengindir. Dış yüzeyi puberteyle beraber kıllarla örtülüdür. Erkekteki karşılığı scrotumdur. Labia minörleri, vajinal ve üretral açıklığı korur. İki labia majörün arasındaki kısma rima pudendi denir.

Labia Minör (Küçük dudaklar)

Labia majörlerin altında yer alan kılsız, ince klitoristen başlayan iki deri kıvrımıdır. Kan damarları ve sinir bakımından zengindir. Yağ dokusu yoktur. İç yüzeylerinde bartholin bezlerinin dışa açılan kanalları vardır. Büyüklüğü ve şekli kadınlardan kadınlara değişkenlik gösterebilir.

Klitoris

Ön tarafta labia minörlerin birleşme kısmında bulunan erektil (sertleşebilen) bir yapıdır. Sinir hücrelerinden çokça zengin olup koitus (cinsel ilişki) sırasında haz almayı sağlar. Klitoris kan damarlarından da zengin olduğundan, yaralanma veya doğuma bağlı yırtılmalarda aşırı kanama görülebilir. Glans, gövde ve bacaklar olmak üzere 4 kısmı vardır, bunlardan sadece glans yani baş kısmı gözle görülebilir. Diğer kısımları vajinanın ön taraflarına doğru yerleşmiştir. Erkekteki karşılığı penistir.

Vestibulum Vajina

Hymen dışında labia minörler arasında kalan bölgedir. Bu bölgeye vajina, bartholin bezleri kanalları, skene kanalları ve üretra açılır. İnce mukozal bir yapıya sahip olduğundan sıkı giysilerden, sıcaklıktan ve kimyasallardan kolaylıkla etkilenir.

• Üretral açıklık, klitorisin 1-2 cm altında bulunan açıklıktır. Üretral açıklığın yanlarına skene bezleri açılır.
• Vajinal açıklık, vestibulum vajinayı vajinaya bağlar. Vestibulum vajina ile vajina arasında hymen bulunur.

Hymen (Kızlık Zarı)

Vajina ile vestibulum vajina arasında bulunan mukoz bir membrandır. Bebeklerde ve çocuklarda mikroorganizmaların vajina içine girmesini önlediği düşünülmektedir. Hymen tamamen kapalı değildir. Adet kanının akmasını sağlayacak bir ya da daha fazla deliği bulunmaktadır. Şekillerine göre hymendeki delik yuvarlak ise hymen annularis, hymen ortadan ikiye ayrılmışsa hymen septus, hymende bir çok delik mevcutsa hymen cribriformis gibi farklı isimler alır. Bazen bu delik hiç bir şekilde olmaz bu kızlar menstruasyon kanaması göremezler cerrahi bir şekilde delik açılması gerekir. Bu tür hymene ise hymen imperfore/hymen atresia denir.

Paraüretral Bezler ( Skene Bezleri)

Üretranın alt kısmında yer alır. Erkekteki karşılığı prostat bezleridir. Üretral açıklığın her iki yanına açılır. Koitus esnasında kayganlaştırıcı sıvı üretir.

Bartholin Bezleri

Vajinal girişin her iki yanına yerleşmiş bezelye benzeri bezlerdir. Bu bezler cinsel uyarı sırasında salgı yapar ve vajinanın ıslaklığını ve kayganlığını sağlarlar. Erkekteki karşılığı bulboüretral bezleridir. (Cowper bezleri)

Bulbus Vestibuli

Vajinanın her iki yanında bulunan erektil yapılardır. Koitus sırasında kanla dolar ve labia minörlerin penisi daha iyi sarmasını sağlar.